Hội chứng chân không yên (RLS) là gì? Cách điều trị ra sao?

Bạn thường xuyên cảm thấy bồn chồn, khó chịu ở chân vào ban đêm, buộc phải cử động mới dễ chịu. Đây có thể là dấu hiệu của hội chứng chân không yên (RLS) – một rối loạn thần kinh ảnh hưởng lớn đến giấc ngủ và hoạt động thường nhật. Vậy hội chứng chân không yên là gì và cách điều trị như thế nào? Hãy cùng tìm hiểu đáp án trong nội dung sau.

Hội chứng chân không yên là gì?

Hội chứng chân không yên, hay còn gọi là hội chứng chân không nghỉ (Restless Legs Syndrome – RLS), là một rối loạn thần kinh đặc trưng bởi cảm giác khó chịu, bồn chồn ở chân, kèm theo nhu cầu không thể cưỡng lại được là phải di chuyển chân để giảm cảm giác này. Triệu chứng thường xuất hiện rõ rệt vào buổi tối hoặc khi nghỉ ngơi, đặc biệt là trước giờ đi ngủ, khiến người bệnh khó chìm vào giấc ngủ hoặc ngủ không sâu.

Cảm giác khó chịu có thể được mô tả như kiến bò, tê rần, co kéo hoặc ngứa ngáy ở sâu trong chân, thường khu trú ở hai chi dưới nhưng đôi khi cũng lan đến tay. Hội chứng chân không yên gây cảm giác khó chịu, ảnh hưởng lớn đến chất lượng cuộc sống, khiến người bệnh bị mất ngủ kéo dài, mệt mỏi ban ngày và suy giảm khả năng tập trung.

Hội chứng chân không yên khiến người bệnh khó ngủ vào ban đêm nên mệt mỏi vào ban ngày

Các dạng hội chứng chân không yên

Hội chứng chân không yên được chia thành hai dạng chính dựa trên thời điểm khởi phát, mỗi dạng có đặc điểm và nguyên nhân khác nhau:

• Khởi phát sớm: Đây là dạng thường xuất hiện trước tuổi 45, có xu hướng tiến triển chậm theo thời gian và liên quan chặt chẽ đến yếu tố di truyền. Nhiều trường hợp có người thân trong gia đình cũng mắc hội chứng chân không yên. Dạng này thường kéo dài suốt đời, tuy nhiên có thể kiểm soát tốt nếu điều trị sớm và đúng cách.
• Khởi phát muộn: Thường xuất hiện sau tuổi 45, có tiến triển nhanh và ít liên quan đến di truyền. Dạng này thường liên quan đến các bệnh lý nền như thiếu sắt, suy thận mạn, đái tháo đường hoặc tác dụng phụ của một số loại thuốc. Điều trị dạng khởi phát muộn cần tập trung vào kiểm soát nguyên nhân gây bệnh kết hợp với điều chỉnh lối sống và dùng thuốc nếu cần thiết.

Nguyên nhân gây hội chứng chân không nghỉ

Mặc dù phần lớn các trường hợp bệnh chân không yên khó xác định được nguyên nhân chính xác, nhưng nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng hội chứng này có thể liên quan đến một số yếu tố sau:

1. Di truyền

Một trong những yếu tố được ghi nhận rõ ràng nhất là yếu tố di truyền. Theo các nghiên cứu, khoảng 40 – 90% người mắc hội chứng chân không yên RLS có người thân trong gia đình cũng gặp tình trạng tương tự. Những người có tiền sử gia đình mắc bệnh thường xuất hiện triệu chứng sớm hơn, ngay từ tuổi thiếu niên hoặc đầu tuổi trưởng thành.

2. Mang thai

Phụ nữ mang thai, đặc biệt là trong tam cá nguyệt thứ ba, có nguy cơ cao mắc hội chứng chân không yên. Nguyên nhân có thể do sự thay đổi nội tiết tố, thiếu hụt vi chất dinh dưỡng (như sắt hoặc axit folic), cũng như áp lực tăng lên hệ thần kinh và tuần hoàn. Các triệu chứng thường thuyên giảm hoặc biến mất hoàn toàn sau khi sinh, tuy nhiên ở một số trường hợp, tình trạng này có thể tái phát hoặc trở thành mạn tính về sau.

3. Bệnh lý nền

Nhiều trường hợp bệnh chân không yên là hậu quả thứ phát của các bệnh lý nền khác, chẳng hạn như đái tháo đường, bệnh Parkinson, bệnh đa xơ cứng (MS), viêm khớp dạng thấp và các bệnh về thần kinh ngoại biên. Những bệnh này gây ảnh hưởng đến hệ thần kinh và tuần hoàn, góp phần làm khởi phát hoặc tăng nặng triệu chứng RLS.

4. Thiếu sắt

Thiếu sắt, dù không gây thiếu máu rõ ràng, cũng có thể dẫn đến hội chứng này do sắt đóng vai trò thiết yếu trong tổng hợp dopamine. Nồng độ sắt thấp trong não, đặc biệt là ở vùng hạch nền, đã được ghi nhận ở nhiều bệnh nhân RLS. Xét nghiệm ferritin huyết thanh thường được chỉ định để đánh giá dự trữ sắt trong cơ thể và bổ sung sắt có thể cải thiện rõ rệt triệu chứng ở nhóm bệnh nhân này.

5. Suy thận

Bệnh nhân suy thận mạn, đặc biệt là những người đang chạy thận nhân tạo, có tỷ lệ mắc hội chứng chân không nghỉ cao hơn đáng kể so với người bình thường. Nguyên nhân có thể liên quan đến sự tích tụ độc tố niệu, rối loạn chuyển hóa và thiếu hụt vi chất. Ở nhóm này, điều trị hội chứng chân không yên thường phức tạp hơn, vì cần phải phối hợp giữa điều trị triệu chứng, bổ sung sắt (nếu thiếu), điều chỉnh chế độ dinh dưỡng và kiểm soát bệnh thận nền.

Hội chứng chân không yên có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau

Hội chứng chân không yên có dấu hiệu gì?

Hội chứng chân không yên RLS thường biểu hiện bằng các triệu chứng khó chịu ở chân, đặc biệt khi nghỉ ngơi hoặc vào ban đêm. Dưới đây là các dấu hiệu đặc trưng giúp nhận biết tình trạng này:

• Cảm giác bồn chồn, khó chịu ở chân: Người bệnh thường cảm thấy như kiến bò, tê rần, cảm giác co kéo, nóng rát hoặc nhức mỏi sâu trong chân, chủ yếu ở vùng bắp chân hoặc đùi.
• Thôi thúc phải di chuyển chân: Cảm giác khó chịu chỉ giảm khi người bệnh cử động chân như đi lại, co duỗi, lắc lư chân,…
• Triệu chứng nặng hơn vào buổi tối hoặc ban đêm: Đây là đặc điểm điển hình giúp phân biệt RLS với các rối loạn khác.
• Mất ngủ và rối loạn giấc ngủ: Cảm giác khó chịu ở chân khiến người bệnh khó đi vào giấc ngủ, ngủ chập chờn hoặc thức giấc nhiều lần giữa đêm.
• Chuyển động chân không kiểm soát khi ngủ: Khoảng 80% người mắc hội chứng RLS có hiện tượng chân co giật từng cơn trong khi ngủ.

Ai dễ bị hội chứng chân không nghỉ?

Hội chứng chân không nghỉ có thể ảnh hưởng đến bất kỳ ai, nhưng một số nhóm đối tượng dưới đây thường có nguy cơ cao hơn:

• Người có yếu tố di truyền: Nếu trong gia đình có người từng mắc RLS, nguy cơ mắc bệnh sẽ cao hơn, đặc biệt là dạng khởi phát sớm.
• Phụ nữ mang thai: Thai phụ, nhất là ở 3 tháng cuối, dễ bị RLS do thay đổi nội tiết tố, thiếu sắt hoặc thiếu folate (vitamin B9).
• Người trung niên và cao tuổi: Tuổi càng cao, nguy cơ mắc RLS càng tăng, đặc biệt ở những người có bệnh nền mạn tính.
• Người mắc bệnh lý mạn tính: Người có bệnh nền như suy thận, tiểu đường, bệnh Parkinson, thiếu máu thiếu sắt, bệnh thần kinh ngoại biên,…
• Người thiếu sắt: Dù không thiếu máu, lượng sắt dự trữ thấp cũng có thể gây rối loạn tổng hợp dopamine, dẫn đến RLS.
• Người dùng thuốc kéo dài: Một số thuốc chống trầm cảm, thuốc chống nôn, thuốc an thần có thể làm khởi phát hoặc nặng thêm triệu chứng.
• Người có thói quen sống không điều độ: Thiếu ngủ, stress kéo dài, hút thuốc, uống rượu hoặc cà phê quá mức cũng góp phần làm tăng nguy cơ mắc bệnh.

Thai phụ thuộc nhóm có nguy cơ dễ mắc hội chứng RLS do thay đổi nội tiết hoặc thiếu chất

Hội chứng chân không yên có nguy hiểm không?

Hội chứng chân không yên không trực tiếp đe dọa trực tiếp tính mạng, nhưng nếu không điều trị có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống. Cảm giác bồn chồn, khó chịu ở chân, đặc biệt vào ban đêm, khiến người bệnh khó ngủ hoặc ngủ không sâu, dẫn đến mất ngủ mãn tính, mệt mỏi ban ngày, suy giảm trí nhớ và mất tập trung. Về lâu dài, thiếu ngủ kéo dài làm tăng nguy cơ mắc các bệnh lý như tăng huyết áp, rối loạn lo âu, trầm cảm và tim mạch.

Hội chứng chân không yên có thể tự khỏi không?

Trong phần lớn trường hợp, hội chứng chân không yên không thể tự khỏi hoàn toàn, đặc biệt là dạng mạn tính hoặc có yếu tố di truyền. Tuy nhiên, mức độ triệu chứng có thể dao động theo thời gian (lúc nhẹ, lúc nặng) và được cải thiện khi điều trị đúng cách, thay đổi lối sống phù hợp. Riêng với phụ nữ mang thai, RLS thường xuất hiện tạm thời trong tam cá nguyệt cuối và có thể tự hết sau khi sinh, khi nội tiết tố và vi chất trong cơ thể trở lại trạng thái cân bằng.

Dù vậy, nếu không được kiểm soát tốt, RLS dễ tái phát và tiến triển nặng hơn theo thời gian. Vì thế, người bệnh không nên chủ quan chờ bệnh tự khỏi, mà cần chủ động khám chuyên khoa thần kinh để được chẩn đoán chính xác và hướng dẫn điều trị phù hợp.

Chẩn đoán hội chứng chân không nghỉ thế nào?

Hội chứng chân không nghỉ (RLS) hiện chưa có xét nghiệm đặc hiệu, việc chẩn đoán chủ yếu dựa vào khám lâm sàng, khai thác triệu chứng và loại trừ các nguyên nhân khác:

• Hỏi về triệu chứng: Bác sĩ sẽ hỏi chi tiết về cảm giác khó chịu ở chân, thời điểm xuất hiện, mức độ thôi thúc phải cử động chân và liệu triệu chứng có thuyên giảm khi di chuyển hay không.
• Tiêu chuẩn chẩn đoán quốc tế (IRLSSG): RLS được xác định khi người bệnh có đầy đủ 5 tiêu chí: cảm giác khó chịu ở chân, thôi thúc phải cử động; triệu chứng xuất hiện hoặc nặng hơn khi nghỉ ngơi; cải thiện khi vận động; nặng hơn vào buổi tối hoặc đêm và không thể lý giải chỉ bằng tình trạng bệnh lý hoặc hành vi khác.
• Khám lâm sàng thần kinh: Khám lâm sàng thần kinh để loại trừ các rối loạn khác như bệnh thần kinh ngoại biên, tổn thương cột sống hay bệnh cơ.
• Xét nghiệm máu: Thường dùng để kiểm tra nồng độ ferritin (dự trữ sắt), cũng như đánh giá chức năng thận, đường huyết hoặc các chỉ số vi chất.
• Đo giấc ngủ (nếu cần): Trong một số trường hợp nghi ngờ, bác sĩ có thể chỉ định thực hiện đo đa ký giấc ngủ (Polysomnography) để ghi lại chuyển động chân trong khi ngủ.

Trong trường hợp cần thiết, bác sĩ có thể yêu cầu thực hiện đo đa ký giấc ngủ để ghi nhận chuyển động của chân trong giấc ngủ của người bệnh

Cách điều trị hội chứng chân không yên

Mục tiêu điều trị hội chứng chân không yên là giảm triệu chứng, cải thiện giấc ngủ và nâng cao chất lượng cuộc sống:

• Thay đổi lối sống: Hạn chế cà phê, rượu, thuốc lá,… Nên tập thể dục nhẹ nhàng mỗi ngày, thiết lập giờ ngủ cố định và tránh thức khuya.
• Bổ sung sắt: Nếu nồng độ ferritin thấp (<75 ng/mL), bác sĩ có thể chỉ định bổ sung sắt đường uống hoặc tiêm.
• Điều trị bệnh nền: Kiểm soát các bệnh lý liên quan như suy thận, tiểu đường, thiếu máu hoặc bệnh thần kinh ngoại biên giúp giảm triệu chứng RLS.
• Dùng thuốc: Một số thuốc thường được chỉ định trong điều trị RLS gồm nhóm đồng vận dopamine (pramipexole, ropinirole), thuốc an thần (clonazepam), thuốc giảm đau thần kinh (gabapentin, pregabalin),…

• Liệu pháp hỗ trợ: Massage chân, tắm nước ấm trước khi ngủ, chườm nóng/lạnh luân phiên hoặc dùng tất áp lực có thể giúp giảm cảm giác khó chịu.

Biện pháp phòng ngừa hội chứng chân không yên

Dù không thể ngăn ngừa hoàn toàn hội chứng chân không yên (RLS), đặc biệt khi có yếu tố di truyền, nhưng bạn vẫn có thể giảm nguy cơ khởi phát hoặc làm nhẹ triệu chứng bằng các biện pháp sau:

• Duy trì lối sống lành mạnh: Ngủ đủ giấc, giữ lịch sinh hoạt đều đặn, tránh thức khuya hoặc ngủ nướng thất thường.
• Tập thể dục nhẹ nhàng hằng ngày: Các hoạt động như đi bộ, yoga, đạp xe giúp cải thiện tuần hoàn và làm dịu cảm giác bồn chồn ở chân.
• Kiểm soát căng thẳng: Stress có thể làm nặng thêm triệu chứng RLS. Các hoạt động như thiền, thở sâu hoặc nghe nhạc thư giãn sẽ giúp giảm căng thẳng hiệu quả.
• Bổ sung sắt và vi chất hợp lý: Trường hợp này đặc biệt cần thiết nếu bạn là phụ nữ mang thai hoặc người ăn chay trường.
• Theo dõi và điều trị bệnh nền: Kiểm soát tốt các bệnh mạn tính như tiểu đường, suy thận, rối loạn thần kinh ngoại biên giúp giảm nguy cơ RLS thứ phát.

Khi nào thì nên đi khám?

Người bệnh nên đến cơ sở y tế thăm khám khi có những dấu hiệu sau:

• Cảm giác bồn chồn, khó chịu ở chân xuất hiện thường xuyên, nhất là vào buổi tối hoặc khi nghỉ ngơi.
• Phải liên tục cử động chân mới dễ chịu, ảnh hưởng đến giấc ngủ hoặc sinh hoạt ban ngày.
• Mất ngủ kéo dài, mệt mỏi, suy giảm trí nhớ hoặc mất tập trung do ngủ không đủ giấc.
• Triệu chứng ngày càng nặng hơn hoặc lan sang tay, gây khó chịu toàn thân.
• Đang có bệnh lý nền như thiếu sắt, suy thận, tiểu đường, mà xuất hiện thêm cảm giác bồn chồn ở chân.
• Phụ nữ mang thai bị mất ngủ kèm cảm giác khó chịu ở chân.

Bạn nên đi khám trong trường hợp xuất hiện cảm giác khó chịu ở chân và điều này ảnh hưởng đến giấc ngủ ban đêm

Khi gặp tình trạng mất ngủ, ngủ chập chờn hoặc không sâu giấc, bạn có thể cân nhắc bổ sung các tinh chất từ Blueberry và Ginkgo Biloba. Hai thành phần thiên nhiên này đã được các nhà khoa học Mỹ nghiên cứu và chứng minh có khả năng đi qua hàng rào máu não, giúp trung hòa gốc tự do, yếu tố gây tổn thương tế bào thần kinh. Cụ thể, Blueberry chứa Anthocyanin và Pterostilbene, trong khi Ginkgo Biloba giàu Flavonoid và Terpenoid. Sự kết hợp này giúp gia tăng hiệu quả tác động, hỗ trợ cải thiện lưu thông máu não, ngăn ngừa xơ vữa mạch máu và hỗ trợ phục hồi dẫn truyền thần kinh. Đây là lựa chọn hỗ trợ cải thiện mất ngủ một cách an toàn và hiệu quả.

Hội chứng chân không yên tuy không nguy hiểm đến tính mạng nhưng có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến giấc ngủ và chất lượng cuộc sống. Nhận biết sớm triệu chứng, xác định nguyên nhân và điều trị đúng cách sẽ giúp người bệnh kiểm soát tốt tình trạng này. Nếu bạn thường xuyên mất ngủ kèm cảm giác bồn chồn ở chân, đừng ngần ngại đến gặp bác sĩ để được tư vấn kịp thời.