Mất ngủ suy giảm trí nhớ có phục hồi được không?

Mất ngủ kéo dài không chỉ khiến cơ thể mệt mỏi, suy nhược mà còn tác động nghiêm trọng đến hoạt động não bộ, đặc biệt là trí nhớ. Liệu mất ngủ có ảnh hưởng đến trí nhớ thật không? Mất ngủ suy giảm trí nhớ làm sao để cải thiện? Vấn đề quan trọng là cần nhận biết sớm, xác định đúng nguyên nhân và áp dụng các biện pháp ngăn chặn và điều trị hiệu quả.

Mối quan hệ giữa mất ngủ và suy giảm trí nhớ

Mối liên hệ giữa mất ngủ và suy giảm trí nhớ là một vòng xoắn bệnh lý phức tạp, trong đó hai tình trạng này không chỉ tồn tại song song mà còn tác động qua lại, làm trầm trọng lẫn nhau theo thời gian.

Khi một người bị mất ngủ kéo dài, não bộ không có đủ thời gian để phục hồi và củng cố trí nhớ. Đồng thời, mất ngủ làm gia tăng hormone cortisol, một chất liên quan đến stress, có thể gây viêm nhẹ và tổn thương các tế bào thần kinh, từ đó khiến trí nhớ suy giảm rõ rệt, người bệnh hay quên, khó tập trung và tiếp thu thông tin mới chậm hơn.

Ngược lại, khi trí nhớ bắt đầu suy giảm, người bệnh thường nảy sinh cảm giác hoang mang, lo lắng, đặc biệt khi nhận ra mình hay quên hoặc xử lý thông tin kém. Cảm xúc tiêu cực này khiến họ khó thư giãn, tâm trí căng thẳng trước khi ngủ, từ đó dẫn đến trằn trọc, khó vào giấc và ngủ không sâu. Ở người cao tuổi hoặc người mắc rối loạn nhận thức nhẹ, rối loạn chu kỳ giấc ngủ còn biểu hiện bằng việc thức khuya, ngủ ngày, làm trầm trọng thêm tình trạng mất ngủ.

Mất ngủ giảm trí nhớ có xu hướng trẻ hóa và ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe toàn thân.

Mất ngủ có gây suy giảm trí nhớ không?

Mất ngủ có thể gây suy giảm trí nhớ. Khi cơ thể trong trạng thái ngủ, não bộ sẽ tiến hành “dọn dẹp” thông tin không cần thiết, tái tạo năng lượng, củng cố ký ức và tái tổ chức dữ liệu đã tiếp nhận trong ngày.

Khi mất ngủ, vùng hồi hải mã (hippocampus) – trung tâm xử lý trí nhớ – không được phục hồi, gây rối loạn chức năng ghi nhớ.

• Ngưng hoạt động của hồi hải mã khiến não không lưu giữ được ký ức ngắn hạn.
• Giảm sóng chậm trong giấc ngủ sâu ảnh hưởng đến quá trình củng cố trí nhớ.
• Tăng cortisol (hormone căng thẳng) làm tổn thương vỏ não trước trán – vùng điều hành chức năng học tập và ghi nhớ.
• Rối loạn dopamine, acetylcholine, serotonin – các chất dẫn truyền thần kinh quan trọng trong học tập và tư duy.

Như vậy, mất ngủ gây suy giảm trí nhớ bằng nhiều tác động khác nhau và liên tục.

Mất ngủ bao lâu thì ảnh hưởng trí nhớ?

Các nhà nghiên cứu đã phân loại tình trạng thiếu ngủ thành năm giai đoạn:

• Giai đoạn 1: Sau 24 giờ không ngủ, bạn có thể khó tập trung và cảm thấy suy giảm nhận thức, rất mệt mỏi và cáu kỉnh.
• Giai đoạn 2: Nếu 36 giờ không ngủ, khả năng tập trung của bạn sẽ giảm đi, thời gian phản ứng chậm lại, nhìn mờ và bị các cơn ngủ li bì “bao quanh”.
• Giai đoạn 3: Nếu 48 giờ liền không ngủ, hệ thống miễn dịch của cơ thể trở nên suy yếu và chức năng nhận thức tiếp tục suy giảm nhanh.
• Giai đoạn 4: Sau 72 giờ không ngủ, bạn sẽ có cảm giác muốn ngủ dữ dội và bắt đầu gặp ảo giác.
• Giai đoạn 5: Sau 96 giờ không được ngủ, xuất hiện ảo giác, ảo tưởng nghiêm trọng và mất khả năng lý luận.

Nếu tình trạng mất ngủ kéo dài liên tục trên 1 tháng, nguy cơ teo hồi hải mã rõ rệt.

Việc thiếu ngủ có thể gây ra cảm giác đầu óc mụ mẫm và khó suy nghĩ rõ ràng.

Dấu hiệu mất ngủ gây suy giảm trí nhớ

Khi mất ngủ bắt đầu ảnh hưởng đến trí nhớ, cơ thể sẽ phát ra nhiều tín hiệu cảnh báo rõ rệt, bao gồm:

• Hay quên tên người quen, quên việc vừa nói.
• Quên vị trí đồ vật, lịch hẹn…
• Giảm khả năng tập trung, xử lý công việc kém, tâm trí xao nhãng.
• Khó học hoặc ghi nhớ thông tin mới.
• Hay lặp lại câu hỏi, lú lẫn, nói nhầm.
• Dễ cáu gắt, lo âu, căng thẳng – những yếu tố càng khiến trí nhớ kém đi.
• Hiệu quả làm việc giảm sút rõ rệt dù không thay đổi khối lượng công việc.

Nếu gặp nhiều dấu hiệu trên và tình trạng mất ngủ gây suy giảm trí nhớ kéo dài, bạn nên tìm cách cải thiện giấc ngủ càng sớm càng tốt để bảo vệ trí nhớ và sức khỏe thần kinh.

Chẩn đoán tình trạng mất ngủ suy giảm trí nhớ

Suy giảm trí nhớ là một phàn nàn thường gặp ở những người mất ngủ, tuy nhiên, tình trạng này thường bị phớt lờ và gây ra nhiều hậu quả nghiêm trọng. Do vậy, nếu đang gặp phải tình trạng mất ngủ thường xuyên kèm với xuất hiện các dấu hiệu như đã nêu, người bệnh cần được thăm khám bởi các bác sĩ chuyên khoa thần kinh để được chẩn đoán kịp thời.

Tiêu chuẩn chẩn đoán mất ngủ suy giảm trí nhớ thường được cập nhật liên tục, nhưng chủ yếu là:

• Đánh giá lâm sàng: Khai thác triệu chứng giấc ngủ (kéo dài bao lâu, đã xuất hiện từ bao giờ), test trí nhớ (MMSE, MoCA), có các biểu hiện đi kèm như khó ngủ, giật mình giữa đêm… hay không?
• Polysomnography: Đo đa ký giấc ngủ, phát hiện bất thường trong các giai đoạn ngủ.
• Khám thần kinh và tâm thần học để loại trừ các nguyên nhân gây suy giảm trí nhớ như trầm cảm, tổn thương não…
• Xét nghiệm cận lâm sàng: Đo điện não đồ (EEG) khi nghi ngờ rối loạn giấc ngủ sâu; chụp MRI não nếu có nghi ngờ tổn thương thực thể; xét nghiệm hormone hoặc chỉ số viêm nếu nghi do rối loạn nội tiết, stress oxy hóa.
• Xét nghiệm máu: định lượng vitamin B12, hormone tuyến giáp, cortisol…

Cần thăm khám kịp thời và điều trị đúng cách.

Mất ngủ suy giảm trí nhớ có hồi phục không?

Mất ngủ cấp tính được điều trị kịp thời và đúng cách sẽ hồi phục sau vài tháng. Tuy nhiên, trường hợp mất ngủ gây suy giảm trí nhớ thường khó có thể đảo ngược vì có thể gây tổn thương vĩnh viễn vùng não ghi nhớ.

Đó là lý do tại sao việc ngủ đủ giấc mỗi đêm lại quan trọng. Tuy vậy, việc điều trị mất ngủ càng sớm càng giúp ngăn ngừa tình trạng suy giảm trí nhớ diễn tiến nặng nề hơn.

Theo đó, để ngăn ngừa mất ngủ và nguy cơ bị suy giảm trí nhớ do mất ngủ, mỗi người có thể bổ sung bộ đôi tinh chất thiên nhiên Blueberry (Việt quất) và Ginkgo Biloba (Bạch quả) để trung hòa gốc tự do, bảo vệ tế bào thần kinh và tăng tuần hoàn máu não, từ đó cải thiện và phòng ngừa mất ngủ gây suy giảm trí nhớ. Các tinh chất này còn kích hoạt các enzyme chống oxy hóa nội sinh như catalase, superoxide dismutase, giảm hình thành xơ vữa mạch máu, hỗ trợ phòng ngừa đột quỵ, cải thiện chức năng thần kinh, từ đó kiểm soát mất ngủ sau tai biến hiệu quả hơn.

Các phương pháp điều trị

Ngoài việc duy trì thói quen sống khoa học và lành mạnh, người bị mất ngủ suy giảm trí nhớ cần áp dụng các biện pháp điều trị như sau:

1. Điều trị nguyên nhân

Mất ngủ kèm theo suy giảm trí nhớ có thể là dấu hiệu của các bệnh lý tiềm ẩn như trầm cảm, rối loạn nội tiết, bệnh Alzheimer hoặc Parkinson. Việc tầm soát và điều trị từ nguyên nhân này sẽ giúp cải thiện cả giấc ngủ lẫn trí nhớ một cách bền vững.

2. Liệu pháp hành vi nhận thức

Liệu pháp nhận thức – hành vi cho mất ngủ (CBT-I) là một phương pháp điều trị chuyên sâu kéo dài từ 6-8 tuần, giúp người bệnh cải thiện khả năng đi vào giấc ngủ và duy trì giấc ngủ sâu hơn. Đây được xem là giải pháp điều trị ưu tiên hàng đầu cho những người mắc chứng mất ngủ mạn tính và đã được chứng minh mang lại hiệu quả tích cực. CBT-I có thể được hướng dẫn bởi chuyên gia sức khỏe như bác sĩ, điều dưỡng hoặc nhà trị liệu tâm lý, thông qua các buổi gặp mặt trực tiếp, cuộc gọi hoặc hình thức trực tuyến linh hoạt.

Liệu trình điều trị thường bao gồm các nội dung chính sau: can thiệp nhận thức, thư giãn và thiền, hướng dẫn các kiến thức về giấc ngủ, giới hạn thời gian nằm trên giường ngủ và kiểm soát kích thích.

3. Thuốc

Điều trị mất ngủ suy giảm trí nhớ bằng thuốc là giải pháp được áp dụng sau khi đã thử nhiều biện pháp, đặc biệt phổ biến trong trường hợp người bệnh gặp khó khăn nghiêm trọng về giấc ngủ kèm theo giảm khả năng ghi nhớ, tập trung. Tùy vào nguyên nhân và mức độ của từng người, bác sĩ có thể chỉ định các nhóm thuốc phù hợp như thuốc an thần, thuốc hỗ trợ tuần hoàn máu não đến nhóm thuốc điều trị nguyên nhân do bệnh lý nền gây ra như trầm cảm, rối loạn nội tiết…

Các loại thuốc thường dùng gồm Z-drugs, benzodiazepin, Ginkgo biloba, piracetam, citicoline, hoặc thuốc điều trị sa sút trí tuệ…

Tuy nhiên, việc sử dụng thuốc cần đúng liều lượng, đúng thời điểm và có sự giám sát của bác sĩ để tránh tác dụng không mong muốn như lệ thuộc thuốc, lú lẫn hoặc nguy hiểm hơn là khiến tình trạng suy giảm trí nhớ nghiêm trọng hơn.

Khi nào thì phải đi khám?

Mất ngủ cần được điều trị để tránh ảnh hưởng đến cuộc sống hàng ngày và hệ lụy sức khỏe. Nhưng nếu bạn đang có dấu hiệu mất ngủ gây suy giảm trí nhớ, và dù đã có nhiều biện pháp cải thiện tại nhà nhưng không hiệu quả thì đã đến lúc phải thăm khám.

Đây là những biểu hiện nên thăm khám ngay lập tức:

• Mất ngủ dai dẳng trong nhiều tháng.
• Mất ngủ suy giảm trí nhớ khiến bạn khó sinh hoạt trong ngày, ảnh hưởng đến công việc, học tập hoặc đời sống xã hội, thì việc tìm kiếm sự giúp đỡ là rất quan trọng.
• Nếu bạn buồn ngủ vào ban ngày, khó tập trung hoặc nhận thấy tâm trạng thay đổi, đó có thể là dấu hiệu cho thấy chứng mất ngủ đang ảnh hưởng đến sức khỏe tổng thể của bạn.
• Tác dụng phụ của thuốc đang điều trị bệnh khiến bạn gặp phải tình trạng khó ngủ, mất ngủ kéo dài.
• Nếu bạn thức dậy và thở hổn hển, đó có thể là dấu hiệu của chứng ngưng thở khi ngủ, một tình trạng cần được chăm sóc y tế.
• Nếu bạn cảm thấy khó chịu ở chân khi cố gắng ngủ, đó có thể là hội chứng chân không yên, cũng có thể gây rối loạn giấc ngủ.
• Nếu chứng ợ nóng khiến bạn mất ngủ vào ban đêm, bạn cũng cần phải giải quyết.
• Có người thân trong gia đình bị Alzheimer, sa sút trí tuệ.

Câu hỏi liên quan

Mất ngủ kéo dài suy giảm trí nhớ và những vấn đề xoay quanh bao gồm:

1. Dùng thực phẩm chức năng cải thiện trí nhớ không?

Một số thực phẩm chức năng chứa các thành phần như Ginkgo biloba (bạch quả), Omega-3, Phosphatidylserine, vitamin nhóm B… được cho là có thể hỗ trợ cải thiện trí nhớ, tăng tuần hoàn máu não và giảm căng thẳng thần kinh.

Tuy nhiên, hiệu quả của các sản phẩm này không giống nhau ở mỗi người và thường cần sử dụng đều đặn theo liệu trình nhất định. Ngoài ra, thực phẩm chức năng không thay thế thuốc điều trị và không thể chữa khỏi các bệnh lý gây suy giảm trí nhớ như sa sút trí tuệ hay Alzheimer. Do đó, khi có nhu cầu sử dụng thực phẩm chức năng cải thiện trí nhớ, người bệnh nên chọn sản phẩm rõ nguồn gốc, được kiểm định an toàn và tốt nhất là tham khảo ý kiến bác sĩ nếu có bệnh nền kèm theo.

2. Dùng thuốc ngủ có ảnh hưởng trí nhớ không?

Thuốc ngủ có thể giúp người bệnh dễ vào giấc và ngủ sâu hơn trong thời gian ngắn hạn. Tuy nhiên, một số loại thuốc ngủ có thể ức chế hoạt động của hệ thần kinh trung ương, làm ảnh hưởng đến quá trình hình thành và lưu trữ trí nhớ, có thể gây suy giảm trí nhớ tạm thời, giảm khả năng tập trung và ảnh hưởng đến trí nhớ ngắn hạn.

Những loại thuốc này còn làm thay đổi cấu trúc giấc ngủ, đặc biệt là giảm giai đoạn ngủ sâu và REM – hai giai đoạn rất quan trọng cho việc ghi nhớ và củng cố thông tin. Ngoài ra, lạm dụng thuốc ngủ trong thời gian dài có thể khiến người bệnh phụ thuộc và làm suy giảm chức năng não bộ, nhất là ở người cao tuổi.

Để điều trị mất ngủ suy giảm trí nhớ hiệu quả, người bệnh cần được thăm khám, tìm kiếm và điều trị từ nguyên nhân gốc. Việc sử dụng thuốc ngủ hoặc thực phẩm chức năng khi chưa có chỉ định không chỉ khiến bệnh kéo dài mà còn ảnh hưởng đến sức khỏe toàn thân và công việc. Người bệnh nên đi khám chuyên khoa thần kinh, nội tiết hoặc tâm thần để được chẩn đoán và xây dựng phác đồ điều trị phù hợp.