Teo não: Nguyên nhân, triệu chứng, điều trị và cách phòng ngừa

 26/11/2022 |  Tác giả: Đội ngũ biên tập OTiV

“Mỗi khi để quên chùm chìa khóa hay lo lắng không biết đã khóa cửa hay chưa, tôi lại nhớ đến mẹ mình - người đã nhắm mắt qua đời mà không nhớ những người đang đứng cạnh giường bệnh là ai chỉ vì teo não hành hạ”. Đây là lời tâm sự của một bệnh nhân cũng đang cải thiện căn bệnh suy giảm trí nhớ khi đang ở độ tuổi còn khá trẻ. 

Hay quên, suy giảm trí nhớ hoặc nặng hơn là bệnh Alzeihmer có thể do tình trạng teo não gây ra, bệnh thường xảy ra ở những người già, tuy nhiên, những triệu chứng đầu tiên của bệnh teo não có thể xuất hiện từ khá sớm, tầm tuổi trên 30. Tất cả mọi người đều nên nhận thức được rằng, teo não là bệnh không thể cải thiện mà chỉ có thể phòng ngừa ngay từ khi phát hiện dấu hiệu đầu tiên một cách sớm nhất.

Teo não là gì?

Teo não đề cập đến việc mất các tế bào não hoặc tế bào thần kinh và các kết nối giữa chúng. Nó có thể được gây ra bởi các bệnh khác nhau gây tổn thương não, chẳng hạn như đột quỵ, bệnh Alzheimer, bại não, mất trí nhớ và các bệnh truyền nhiễm. Teo não có thể ảnh hưởng đến các vùng não cụ thể (teo khu trú) hoặc toàn bộ não (teo tổng quát).

Teo não có thể làm suy giảm chức năng nhận thức và các quá trình tự nguyện, tùy thuộc vào vị trí và mức độ nghiêm trọng của tổn thương.

Cụ thể, khi tế bào thần kinh trong não bị chết đi sẽ dẫn đến bệnh teo não. Biểu hiện của bệnh teo não được nhận thấy trên phim chụp XQ khi có sự nhỏ đi của não. Đặc biệt, trên phim chụp PET CT còn cho thấy nhiều vùng của não bị thu nhỏ và không có hoạt động chuyển hóa đường tại các vùng não đã bị teo đi.

Đồng thời với cấu trúc não bị teo đi, sự mất đi các tế bào thần kinh là nguyên nhân làm mất chức năng nhận thức, tư duy và chức năng vận động của con người. Do đó, teo não cũng là hình ảnh chẩn đoán của các bệnh lý liên quan đến suy giảm trí nhớ, sa sút trí tuệ, Alzheimer..

Triệu chứng của bệnh teo não

Suy giảm trí nhớ hay Alzheimer do não bị teo, diễn tiến trong một khoảng thời gian khá dài. Chính đều này làm người bệnh có tâm lý chủ quan hoặc thường tự nhủ “đó là bệnh tuổi già” “người già nào chẳng lú lẫn”.

Khi não bị teo, khả năng kết nối giữa các tế bào thần kinh sẽ khó khăn hoặc không thực hiện được. Do đó, việc dẫn truyền thông tin từ não bộ tới các cơ quan khác của cơ thể sẽ sai lệch, gây ra sự rối loạn chức năng hoạt động trầm trọng. Bệnh gây ra những triệu chứng như:

• Suy giảm trí nhớ, hay quên, mất trí nhớ

• Rối loạn ngôn ngữ: khó tìm đúng từ để biểu đạt suy nghĩ; khó phát âm và sau đó mất dần khả năng ngôn ngữ.

• Mất định hướng không gian thời gian

• Mất khả năng sắp xếp và điều hành công việc

Tùy vào vùng não bộ bị tổn thương sẽ có những triệu chứng đặc thù.

Nguyên nhân gây teo não và đối tượng mắc phải

“Các gốc tự do bên trong cơ thể chính là nguyên nhân sâu xa gây tổn thương và làm chết tế bào não, dẫn đến suy giảm trí nhớ và bệnh teo não”, các chuyên gia thần kinh học khẳng định.

Não bộ chỉ chiếm 2% trọng lượng cơ thể người, nhưng quá trình chuyển hóa để cung cấp năng lượng cho hoạt động của não diễn ra liên tục và vô cùng mạnh mẽ. Chính quá trình này làm sản sinh ra rất nhiều gốc tự do tấn công cấu trúc của màng tế bào và các gen nằm trong nhân tế bào, kể cả ở não bộ. Gốc tự do còn xuất hiện trong cơ thể khi chúng ta bị stress (căng thẳng), tiếp xúc với hóa chất, ăn phải thực phẩm không an toàn...

Tùy theo mức độ, các gốc tự do gây thoái hóa tế bào thần kinh có thể gây hậu quả khác nhau như suy giảm trí nhớ, sa sút trí tuệ, Alzheimer, Parkinson và nhiều các rối loạn thần kinh khác.

Đối tượng có nguy cơ cao mắc bệnh teo não thường là những người cao tuổi. Tuy nhiên những người trẻ tuổi hoặc ngay cả ở trẻ em cũng có thể xuất hiện teo não nếu thường xuyên bị mất ngủ, đau nửa đầu, stress, .. trong cuộc sống hàng ngày. 

Những năm gần đây, tình trạng suy giảm trí nhớ ở người trẻ tăng 20-30%.

Teo não cũng có thể xảy ra ở đối tượng bị chấn thương sọ não; đột quỵ; xuất huyết não, nhồi máu não, bệnh nhân mắc các bệnh của hệ thống mạch máu nuôi dưỡng não (như hẹp động mạch cảnh, dị dạng mạch máu hay xơ vữa động mạch).

Ngoài ra, teo não còn có các nguyên nhân khác như:

• Di truyền
• Bệnh Alzheimer
• Bại não
• Virus Zika
• Thiếu vitamin B12
• Bệnh pick, gây ra sự phá hủy dần các tế bào thần kinh trong não
• Bệnh Huntington
• Leukodystrophy, bệnh Krabbe
• Bệnh đa xơ cứng, gây viêm, tổn thương myelin, và tổn thương trong mô não
• Bệnh động kinh
• Chán ăn tâm thần, ăn vô độ tâm thần, và các rối loạn ăn uống
• Suy dinh dưỡng
• Tiểu Ðường tuýp II
• Encephalomyopathies ty lạp thể, chẳng hạn như hội chứng Kearns-Sayre
• Viêm não, viêm cấp tính ở não
• Nhiễm virus trong não hoặc tủy sống
• AIDS và bệnh của hệ thống miễn dịch

Biến chứng của teo não

Ở bệnh nhân teo não, chính sự mất tế bào thần kinh và mất liên kết giữa chúng là nguyên nhân làm mất khả năng ghi nhớ, khiến bệnh nhân mất khả năng làm việc thậm chí mất khả năng tự chăm sóc và bảo vệ bản thân.

Vì mất các khả năng kiểm soát và nhận thức nên người bệnh có nguy cơ mắc các bệnh như:

• Viêm phổi: Do khó nuốt hoặc hít, sặc thức ăn và đồ uống.
• Nhiễm trùng: Do bệnh nhân thường tiểu tiện không tự chủ nên phải đặt thông tiểu, làm tăng nguy cơ nhiễm trùng đường niệu. Các điểm tỳ như vùng lưng, xương, hai bên hông dễ bị lở loét…
• Té ngã: Bệnh nhân thường bị mất định hướng, không thể kiểm soát việc đi đứng và dễ dàng bị vấp ngã, làm tăng nguy cơ gãy xương.
• Ở giai đoạn muộn, các cơ quan như: Dạ dày, tá tràng… có thể đi tới tình trạng thực vật, mất sự hoạt động…

Khi não bị teo, khả năng kết nối giữa các tế bào thần kinh sẽ trở nên khó khăn, việc dẫn truyền thông tin từ não bộ đến các cơ quan dễ bị sai lệch, kéo theo các triệu chứng như: giảm trí nhớ, rối loạn ngôn ngữ, mất định hướng không gian và thời gian, rối loạn cảm xúc…

PGS. TS. BSCKII Nguyễn Văn Liệu

Điều trị teo não

Teo não là tình trạng các tế bào thần kinh bị chết. Một khi các tế bào thần kinh đã chết đi thì không có cách nào làm cho nó sống lại được. Chính vì vậy mà cho đến nay, y học vẫn chưa tìm ra phương pháp cải thiện dứt điểm bệnh teo não. Các giải pháp chỉ ở mức cải thiện triệu chứng bệnh và hiệu quả còn rất khiêm tốn.

Việc cải thiện bệnh là làm sao ngăn chặn bệnh tăng nặng, kết hợp bảo vệ các vùng não chưa bị chết/teo và giúp chúng khỏe mạnh, hoạt động tốt hơn. Một trong những giải pháp bảo vệ não là giúp cơ thể chống các gốc tự do hiệu quả, không để chúng tiếp tục tấn công lên não.

Phòng ngừa teo não

Khi không thể chống lại quá trình lão hóa tự nhiên của não bộ, giải pháp tối ưu nhất giúp tế bào thần kinh chậm bị thoái hóa, não không bị teo dần chính là hạn chế sự sản sinh quá mức của các gốc tự do bên trong cơ thể.

Mới đây, các nghiên cứu lâm sàng tại Mỹ cho thấy, 2 hoạt chất Anthocyanin và Pterostilbene có trong Blueberry khi vào cơ thể có khả năng vượt qua hàng rào máu não và vô hiệu hóa các gốc tự do ở não. Từ đó, các tinh chất này giúp hỗ trợ tăng cường các kết nối thần kinh, kích thích sự tái tạo, dẫn truyền các tế bào thần kinh, giúp tăng cường hoạt động não. Nhờ tác dụng này,  não sẽ được bảo vệ tốt, hỗ trợ duy trì trí nhớ bền bỉ, minh mẫn, phòng tránh nguy cơ bị suy giảm trí nhớ, sa sút trí tuệ và cả bệnh teo não.

Kết quả nghiên cứu lâm sàng của đại học Cincinnati - Hoa Kỳ thực hiện vào năm 2010 đã chứng minh hai hoạt chất sinh học quý Anthocyanin và Pterostilbene có tác dụng làm chậm suy giảm chức năng nhận thức và vận động, cải thiện tình trạng suy giảm trí nhớ.

Ngoài ra, để phòng ngừa bệnh suy giảm trí nhớ,  bệnh Alzheimer và bệnh teo não cần lưu ý những nguyên tắc như:

• Ngủ đủ giấc, tránh thức khuya, hạn chế hút thuốc lá, bia, rượu, nước uống có gas.
• Tránh căng thẳng.
• Lao động trí não thường xuyên, dưới những hình thức học tập như ngoại ngữ, âm nhạc... đây là những hình thức rất tốt giúp não được hoạt động thường xuyên, làm chậm quá trình teo não.
• Dinh dưỡng: cần tránh thực phẩm quá nhiều dầu mỡ; tăng cường lượng vitamin và khoáng chất cho cơ thể và não bộ từ ngũ cốc, các loại hạt, các loại rau xanh, trứng, thịt gà...; thực phẩm giàu canxi như hải sản, đậu nành, súp lơ, cá biển, hạnh nhân...

• Tập luyện thể dục thể thao thường xuyên: cũng giống như cơ bắp, não bộ cũng dễ teo đi khi ít “vận động”. Bạn nên chạy bộ, đi bộ, leo cầu thang, đạp xe đạp, dưỡng sinh hay yoga phù hợp để giúp lưu thông máu, các dưỡng chất tới não một cách tốt hơn, giúp mô não khỏe mạnh tăng cường khả năng chống lại bệnh tật.

Xem thêm clip: Bài tập Yoga tốt cho não:

KẾT LUẬN

Gốc tự do mà chủ yếu là gốc tự do nội sinh (do quá trình trao đổi chất trong cơ thể tạo ra), cùng với sự suy giảm khả năng chống gốc tự do của não sẽ làm tích tụ các gốc tự do tại não theo thời gian, tấn công vào tế bào thần kinh.

Tùy theo mức độ, tình trạng thoái hóa thần kinh có thể gây hậu quả khác nhau: nhẹ nhất là làm rối loạn các hoạt động của các tế bào thần kinh và nặng hơn nữa là gây chết các tế bào thần kinh với biểu hiện là bệnh teo não.

Các nghiên cứu khoa học mới nhất đã chỉ ra rằng các thành phần chiết xuất từ Blueberry mà tiêu biểu là Anthocyanin và Pterostilbene có khả năng qua được hàng rào máu não và giúp trung hòa các gốc tự do trong não, từ đó hỗ trợ cải thiện trí nhớ hiệu quả và ngăn ngừa tối ưu teo não.

Nội dung bài viết được cập nhập và kiểm tra lần cuối vào ngày: 26/11/2022